Aktualności z dziedziny prawa żywnościowego

20 grudnia na oficjalnej stronie Internetowej Rządowego Centrum Legislacji ukazał się projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z promocją prozdrowotnych wyborów konsumentów. Pierwotnie jego ideą było objęcie opłatą reklam suplementów diety oraz napojów alkoholowych tzw. „małpek”, napojów z dodatkiem substancji słodzących i aktywnych. Za proponowanymi przepisami, jak czytamy w uzasadnieniu, stoi troska prawodawcy o zdrowie.

Proponowane regulacje spotkały się z merytoryczną krytyką branży. W konsekwencji, po przeprowadzeniu konsultacji publicznych, zdecydowano się na pominięcie w projekcie koncepcji opłaty od reklam suplementów diety, zmodyfikowano również przepisy określające obowiązek ponoszenia opłat od napojów z dodatkiem substancji słodzących i aktywnych oraz podniesiono wartość opłaty dotyczącej „małpek”.

Obecnie projekt znajduje się na etapie Komisji Prawniczej, zatem jego treść może jeszcze ulec zmianie. Niemniej, zachęcamy do aktywnego śledzenia procedowanych zmian i rekomendujemy rozważyć, czy proponowane przepisy mogą dotyczyć działalności również Państwa działalności.

Amerykański Sekretarz Stanu Mike Pompeo potwierdził, że USA będzie żądać włączenia pozwolenia na handel chlorowanymi kurczakami do przyszłej umowy handlowej pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Wielką Brytanią. Dodał, że to będzie „really good deal” dla brytyjskich konsumentów. Jak dotychczas brytyjski premier Boris Johnson sprzeciwiał się takiemu rozwiązaniu jako obniżaniu standardów dotyczących żywności.

Czy to cena za odejście od unijnego systemy ochrony żywności i konsumenta?

Amerykański Sekretarz Stanu Mike Pompeo potwierdził, że USA będzie żądać włączenia pozwolenia na handel chlorowanymi kurczakami do przyszłej umowy handlowej pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Wielką Brytanią. Dodał, że to będzie „really good deal” dla brytyjskich konsumentów. Jak dotychczas brytyjski premier Boris Johnson sprzeciwiał się takiemu rozwiązaniu jako obniżaniu standardów dotyczących żywności.

Czy to cena za odejście od unijnego systemy ochrony żywności i konsumenta?

Ministerstwo Rolnictwa opublikowało projekt nowelizacji rozporządzenia ws. szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej dżemów, który wprost pozwala na produkcję dżemów oznaczonych oświadczeniem „o obniżonej zawartości cukrów”.

Aktualnie ok. 87% rynku przetworów „dżemowych” stanowią produkty określane do tej pory jako „niskosłodzone”, które od 1 października 2019 r. mogą być wprowadzane do obrotu z oświadczeniem „o obniżonej zawartości cukrów”. Zgodnie z dotychczasowym kształtem przepisów nie było jednoznaczne, czy można produkować takie dżemy „o obniżonej zawartości cukrów” z uwagi na wymóg określonego minimalnego ekstraktu. Nowelizacja rozporządzenia ma ostatecznie rozwiać wątpliwości producentów. Zmiany przepisów mają wejść w życie w ciągu 14 dni od ogłoszenia.

Na wczorajszym posiedzeniu Sejm przegłosował projekt ustawy o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz niektórych innych ustaw wraz ze zgłoszonymi poprawkami. Zgodnie z projektem IJHARS będzie kontrolować jakość handlową artykułów rolno-spożywczych na wszystkich etapach obrotu: produkcji, przetwarzania i dystrybucji – w tym w restauracjach i obrocie detalicznym.

Oznacza to, że Inspekcja Handlowa straci swoje kompetencje w zakresie nadzoru nad żywnością. Nowelizacja ma doprowadzić do większej sprawności inspekcji i szybszych reakcji w razie nieprawidłowości. Przyjęte przez posłów poprawki do pierwotnego projektu dotyczą m.in. znakowania żywności bez GMO.

Ustawa, która ma wejść w życie 1 lipca 2020 r., trafiła teraz do Senatu.

Zgodnie z ustawą o Państwowej Inspekcji Sanitarnej Zespół ds. Suplementów Diety jest organem opiniodawczo-doradczym Głównego Inspektora Sanitarnego. Do jego zadań należy:

1. wsparcie merytoryczne i naukowe Głównego Inspektora Sanitarnego przy wyjaśnianiu okoliczności dotyczących produktów objętych powiadomieniem, o których mowa w art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. z 2018 r. poz. 1541, ze zm.), poprzez opracowywanie pisemnych opinii w formie uchwał podejmowanych większością głosów członków Zespołu;
2. przygotowanie listy składników roślinnych z uwzględnieniem ich maksymalnych dawek w suplementach diety;
3. określanie maksymalnych dawek witamin i składników mineralnych w zalecanej dziennej porcji w suplementach diety, powyżej których wykazują one działanie lecznicze;
4. monitorowanie interakcji i działań niepożądanych suplementów diety.

Od stycznia 2019 r. Zespół przyjął 21 uchwał wskazujących maksymalne dawki witamin, składników mineralnych lub innych substancji obecnych w suplementach diety zalecane w dziennej porcji, określających oświadczenia lub ostrzeżenia rekomendowane do umieszczenia w oznakowaniu suplementów diety oraz wskazujące warunki zastosowania w suplementach diety preparatów z liści aloesu oraz preparatów z rośliny morwa biała.

Do tej pory status prawny uchwał wydawanych przez Zespół budził wątpliwości przedsiębiorców. Tymczasem 2 stycznia 2020 r. na stronie Internetowej Głównego Inspektoratu Sanitarnego pojawił się artykułów, w którym czytamy, że:

Podczas ostatniego posiedzenia grupy roboczej d.s. rozporządzenia UE nr 1169/2011 rozważano włączenie do katalogu substancji lub produktów powodujących alergie lub reakcje nietolerancji (z załącznika II do rozporządzenia UE nr 1169/2011) kwasu behenowego otrzymywanego z nasion gorczycy do stosowania w produkcji niektórych emulgatorów.

Od 1 stycznia 2020 roku weszły w życie zmiany przepisów dotyczące znakowania produktów wolnych od GMO. Do tej pory producenci chcący oznaczyć swoją żywność jako niemodyfikowaną genetycznie mogli stosować dowolne oznaczenia i hasła. Od tego roku wprowadzone zostały ściśle określone reguły znakowania oraz wymogi, które muszą spełnić producenci, aby mogli oznaczyć swoją żywność jako wolną od GMO. W najnowszym artykule dla serwisu Prawo.pl dr Agnieszka Szymecka-Wesołowska wyjaśnia, na czym polegają zmiany przepisów, jakie obowiązki prawodawca nałożył na producentów i sprzedawców żywności oraz jakie sankcje grożą za nieprzestrzeganie przepisów.

Stosowanie nowych przepisów regulujących znakowanie żywności niemodyfikowanej genetycznie może okazać się kłopotliwe nie tylko dla producentów, ale również dla sprzedawców żywności. Temat nowego znakowania żywności bez GMO podjął Puls Biznesu, który poprosił dr Agnieszką Szymecką-Wesołowską o komentarz w sprawie sankcji za niestosowanie się do regulacji. Ekspert kancelarii wyjaśniła komu i w jakich przypadkach grożą sankcje, a także jak wysokie mogą być nakładane kary.

Nowe przepisy dotyczące znakowania produktów wolnych od GMO są szeroko dyskutowane w mediach. Najnowsze regulacje, które weszły w życie 1 stycznia 2020 roku, widzom „Pytania na śniadanie” przybliżyła dr Agnieszka Szymecka-Wesołowska. Ekspert kancelarii wyjaśniła, że produkt oznaczony jako „bez GMO”, nie oznacza, że w swoim składzie nie ma żadnych składników modyfikowanych genetycznie.

Amerykański producent wegetariańskich burgerów Tofurky uzyskał wyrok pozwalający na niestosowanie stanowych regulacji zakazujących stosowania nazw odwołujących się do produktów mięsnych na produktach będących ich analogami.

Kilka stanów w USA – m.in. Arkansas, Missouri i Louisiana – wprowadziło w ostatnim czasie ograniczenia w oznakowaniu wegetariańskich alternatyw produktów mięsnych. Zgodnie z nimi nie wolno używać dla produktów bezmięsnych nazw odwołujących się do produktów mięsnych (np. hot dog czy kiełbasa). Producenci analogów mięsa zaczęli skarżyć takie regulacje do sądów podnosząc m.in., że oznakowanie ich produktów nie wprowadza konsumentów w błąd oraz że naruszają one ich konstytucyjne prawo - commercial speech. Chociaż wyrok końcowy ws. Tofurky jeszcze nie zapadł, to wydanie wspomnianego wstępnego orzeczenia może się okazać punktem zwrotnym dla trendu legislacyjnego dot. znakowania analogów mięsa w USA.

Od 1 stycznia 2020 roku producenci żywności, którzy chcą swoje produkty sprzedawać jako wolne od GMO, muszą dostosować się do nowych przepisów. Jest to nowość w prawie żywnościowym, gdyż dotychczas przepisy nie regulowały wymogów w tym zakresie. Od tego roku produkty roślinne będzie można oznaczać hasłem „bez GMO”, a zwierzęce „wyprodukowano bez stosowania GMO”.

Obowiązki związane ze znakowaniem żywności bez GMO dla serwisu „Newseria” przedstawiła dr Agnieszka Szymecka-Wesołowska. Ekspert kancelarii podkreśliła, że dany produkt można oznaczyć jako wolny od GMO tylko wtedy, gdy na rynku znajduje się jego odpowiednik, który jest genetycznie modyfikowany.

Ministerstwo Zdrowia skierowało do konsultacji społecznych projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z promocją prozdrowotnych wyborów konsumentów.

Jedną z głównych zmian będzie nałożenie dodatkowych opłat, które dotyczą:

a) napoje z dodatkiem monosacharydów, disacharydów, oligosacharydów, środków spożywczych zawierających te substancje oraz substancje słodzące, o których mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności (Dz. U. L 354 z 31.12.2008, s. 16 z późn. zm.),

b) napoje z dodatkiem kofeiny, guarany lub tauryny ( napoje energetyczne);

c) napoje alkoholowe w opakowaniach o małej objętości (do 300 ml), czyli tzw. „małpki”;

d) reklamę suplementów diety.

Soki owocowe i warzywne bez dodatku cukru, napoje bez dodatku cukrów i substancji słodzących (słodziki) nie będą obciążone dodatkowymi opłatami.

Wysokość opłat

Proponowane opłaty wynoszą 70 groszy za napój z dodatkiem cukru albo innej substancji słodzącej, a także dodatkowo 10 groszy za napój z więcej niż jedną substancją słodzącą i kolejne 20 groszy za napój zawierający kofeinę/ taurynę/guaranę. W sumie szacunkowa opłata wyniesie 1 zł za litr objętości napoju.

Do każdej sprzedanej butelki alkoholu o pojemności 300 ml doliczone miałoby być 1 zł.

Podmioty uczestniczące w świadczeniu usługi będącej reklamą suplementu diety będą obowiązane do wniesienia na rachunek właściwego urzędu skarbowego opłaty w wysokości 10 proc. podstawy opodatkowania podatkiem od towarów i usług wynikającej z tej usługi.

Planowany termin wejścia w życie ustawy to 1 kwietnia 2020 r., opłaty mają być naliczone od dnia jej obowiązywania, a zatem obejmą wyłącznie 3 kwartały.

Obecnie na rynku pojawia się coraz więcej innowacyjnych produktów spożywczych. Dr Agnieszka Szymecka-Wesołowska w serwisie Newseria Innowacje przypomina, że wprowadzanie nowinek żywnościowych na rynek musi być zgodne z aktualnym porządkiem prawnym. Ekspert Centrum Prawa Żywnościowego wyjaśnia, że nowa żywność musi przejść procedury związane z Novel Food, a także zwraca uwagę, że każda żywność, której skład podlegał zabiegom inżynierii genetycznej, musi spełniać wymagania stawiane przez przepisy związane z GMO.

Inspekcja Handlowa straci swoje kompetencje w zakresie nadzoru nad żywnością. Kontrole przeprowadzać będzie IJHARS.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz niektórych innych ustaw został przyjęty przez Radę Ministrów. Zgodnie z nim IJHARS będzie kontrolować jakość handlową artykułów rolno-spożywczych na wszystkich etapach obrotu: produkcji, przetwarzania i dystrybucji – w tym w restauracjach i obrocie detalicznym.

Nowelizacja ma doprowadzić do większej sprawności inspekcji i szybszych reakcji w razie nieprawidłowości. Większość nowych przepisów ma wejść w życie 1 lipca 2020 r.

1 stycznia 2020 r. wchodzi w życie Ustawa z dnia 13 czerwca 2019 r. o oznakowaniu produktów wytworzonych bez wykorzystania organizmów genetycznie zmodyfikowanych jako wolnych od tych organizmów. Reguluje ona zasady dobrowolnego znakowania produktów spożywczych i pasz jako wolnych od GMO, obowiązki producentów w tym zakresie, zasady prowadzenia kontroli oraz kary za naruszanie przepisów.

„Bez GMO” na nowych zasadach

Nowe przepisy różnicują warunki stosowania omawianych określeń w zależności od tego, czy dany produkt jest produktem pochodzenia zwierzęcego czy roślinnego.

1) W przypadku produktów pochodzenia zwierzęcego deklaracja o braku GMO będzie mogła być użyta tylko wtedy, gdy dany produkt został pozyskany ze zwierząt, w żywieniu których nie były stosowane genetycznie modyfikowane pasze. W odniesieniu do takich produktów będzie mogło być stosowane sfomułowanie „wyprodukowane bez stosowania GMO”.

2) W przypadku produktów roślinnych stosowane powinno być krótsze hasło „bez GMO” o ile będą spełnione łącznie dwa warunki. Po pierwsze, dany środek spożywczy nie zawiera, nie składa się ani nie został wyprodukowany z GMO, a jednocześnie na rynku ma swój genetycznie modyfikowany odpowiednik. Podobna zasada będzie obowiązywać w odniesieniu do paszy, czyli także pasza będzie mogła być oznaczona hasłem „bez GMO” o ile będzie miała swój genetycznie modyfikowany odpowiednik.

Ustawa przewiduje kilka wyjątków, w których stosowanie GMO w procesie produkcji, pozwala na użycie wyżej wspomnianych haseł.

1) Po pierwsze, hasło „wyprodukowane bez stosowania GMO” będzie mogło pojawić się na produktach pochodzących od zwierząt, które leczono genetycznie modyfikowanymi lekami, a także karmiono genetycznie modyfikowanymi materiałami paszowymi, jeśli były niedostępne w innej formie.

2) Produkt pochodzenia zwierzęcego będzie mógł być oznaczony „wyprodukowane bez stosowania GMO” jeśli zwierzę było karmione paszą genetycznie modyfikowaną poza okresem karencji poprzedzającym jego pozyskanie.

3) Pod hasłem „bez GMO” lub „wyprodukowane bez stosowania GMO” będą mogły być sprzedawane także gotowe środki spożywcze zanieczyszczone GMO, o ile zawartość modyfikacji genetycznej będzie wynosić nie więcej niż 0,1 %.

Co z żywnością wieloskładnikową?

W zakresie oznakowania żywności wieloskładnikowej producenci mają dwie opcje.

1) Oznaczenia takie będą mogły być użyte w odniesieniu do całego wyrobu gotowego, jeśli wszystkie składniki roślinne i zwierzęce tego produktu spełniają określone wyżej warunki i składniki te będą stanowić więcej niż 50% łącznej masy wszystkich składników w chwili ich użycia do wyprodukowania, nie licząc masy wody użytej jako składnik do jej produkcji.

2) Znakowanie „bez GMO” lub „wyprodukowane bez stosowania GMO” w produktach wieloskładnikowych będzie mogło dotyczyć tylko poszczególnych składników. W tym przypadku składniki roślinne i zwierzęce spełniające warunki dla określenia wolny GMO, muszą stanowić nie mniej niż 50% produktu.

Sposób znakowania produktów wolnych od GMO

Producent żywności, który będzie zainteresowany poinformowaniem klientów, że jego produkt jest wolny od GMO będzie zobligowany do zamieszczania na opakowaniu znaku graficznego, którego wzór zostanie określony przez resort rolnictwa. Odpowiednie informacje będą musiały być także zamieszczone w dokumentacji towarzyszącej produktom (np. w specyfikacji). Dodatkowo, oprócz znaku, na etykiecie możliwe będzie umieszczenie także wyrażeń słownych: „bez GMO” oraz „wyprodukowane bez stosowania GMO”.

Możliwość przekazania informacji, że produkt jest wolny od GMO, będą mieli także sprzedawcy żywności w odniesieniu do żywności sprzedawanej luzem (np. kolby kukurydzy na stoiskach z warzywami). Informacja ta będzie musiała być zamie

Nazwy wielu produktów żywnościowych, w tym przede wszystkim serów, alkoholi i innych tradycyjnych dla danego państwa dań, mogą rodzić wątpliwości nie tylko w świetle prawa żywnościowego, ale podlegać również ochronie jako zastrzeżone znaki towarowe.

Przykładowo, wiele nazw francuskich serów zastrzeżonych jest jako znak towarowy na terenie całej Unii Europejskiej, a dodatkowo również w krajach słynących z wytwarzania serów niebędących członkami Unii, takich jak Szwajcaria albo Kanada.

Co warto zaznaczyć, zasięg obowiązywania ochrony jest kwestią rodzącą wiele wątpliwości. W zależności od rodzaju rejestracji znaku towarowego, ochrona prawna do znaku towarowego rozciąga się na wybrane kraje świata, cały obszar Unii Europejskiej albo jedynie Polskę. Wpływ na obowiązywanie ochrony znaku towarowego ma również struktura łańcucha dostaw i postanowienia umowne między kontrahentami.

Zgodnie z prawem własności intelektualnej, posługiwanie się zarejestrowaną nazwą przez nieuprawniony do tego podmiot może prowadzić do konsekwencji prawnych, w tym roszczeń dotyczących naruszenia praw do znaku towarowego.

Na szczęście potencjalne ryzyko możliwe jest do zminimalizowania, a nawet uniknięcia. Przed wprowadzeniem produktu na rynek danego państwa należy zatem zweryfikować, czy używana przez przedsiębiorcę nazwa albo logo nie zostały zarejestrowane jako znaki towarowe obejmując ochroną prawa własności intelektualnej intersujący przedsiębiorcę obszar geograficzny. Dodatkowo zaleca się również analizę struktury łańcucha dostaw.

Zatem w celu uniknięcia zbędnych komplikacji natury prawnej zaleca się, by przedsiębiorcy, poza dbałością o żywnościowe aspekty etykiety produktów, zwrócili uwagę również na kwestię znaków towarowych.

Inspekcja Handlowa przeprowadziła kontrole żywności sprzedawanej luzem, w ponad 60% przypadków wykryto nieprawidłowości. Inspektorzy najwięcej zastrzeżeń mieli do niewłaściwego oznakowania żywności, co pokazuje, jak ważne jest dostosowanie etykiet i znakowania do obecnie obowiązujących regulacji.

Aż 62 proc. sprawdzonych produktów posiadało błędne lub niepełne oznaczenia albo w ogóle nie posiadało wymaganych informacji. Niemal 20% skontrolowanych partii produktów posiadało błędny lub niepełny skład, a także miało niewłaściwą strukturę. W części produktów znaleziono strzępki pleśni. Inspekcja Handlowa wykryła również nieprawidłowości związane z zawyżaniem należności, sprzedażą przeterminowanej żywności oraz używaniem wag bez aktualnych legalizacji.

W wyniku kontroli Inspekcja Handlowa ukarała 45 osób mandatami, a w wyniku wszczętych postępowań administracyjnych UOKiK ukarał finansowo kilkudziesięciu przedsiębiorców. Dodatkowo skierowano  21 informacji o nieprawidłowościach do wojewódzkich inspektoratów jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, 6 do organów nadzoru sanitarnego i 24 do innych organów. Podczas kontroli sprawdzono 164 sklepy branżowe oraz 1384 partie produktów, z czego ponad trzy czwarte to wyroby cukiernicze.

Przepisy prawa żywnościowego nie określają, jak producenci mają znakować swoje produkty kodami kreskowymi. Sami producenci żywności często miewają problem z umieszczeniem na etykiecie lub opakowaniu wszystkich informacji, które chcieliby umieścić.

Z jednej strony prawo żywnościowe przewiduje dla małych opakowań pewne zwolnienia od ogólnych standardów (np. co do wielkości czcionki lub formatu tabeli wartości odżywczej). Do znakowania kodami kreskowymi (ściśle: numerami GTIN, na podstawie których można wygenerować kody kreskowe - EAN) stosuje się natomiast normy techniczne organizacji GS1. W tych normach również istnieją podobne rozwiązania, co do m.in.  wielkości kodu kreskowego. Dlatego też, aby osiągnąć zamierzony cel, w postaci zamieszczenia na etykiecie zgodnie z prawem wszystkich informacji, trzeba równolegle stosować zarówno przepisy prawa żywnościowego, jak i inne systemy norm, co w praktyce nieraz bywa bardzo skomplikowane.

Czołowe polskie stacje telewizyjne podpisały porozumienie z organizacjami branży suplementów diety w sprawie reklamowania produktów w telewizji.

W porozumieniu ustalono m.in. wymogi co do treści, czasu emisji i widoczności tekstu, który musi się pojawić w reklamie suplementów.

Reklamy suplementów nie będą mogły być skierowane do dzieci ani nadawane w bloku reklam bezpośrednio przed i po audycjach dla dzieci.

Zakazano np. przedstawiania wizerunku osób, które mogą być odebrane jako przedstawiciele zawodów medycznych oraz przedstawiania przedmiotów oraz miejsc budzących skojarzenia z wykonywaniem zawodów medycznych, działalnością leczniczą lub rehabilitacyjną.

Porozumienie wejdzie w życie 1 grudnia 2019 r. i będzie dotyczyć reklam emitowanych od 1 stycznia 2020 r.