Zgodnie z art. 26 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (dalej „Dyrektywa”), Państwa Członkowskie UE, w tym Polska, zobowiązane są do 17 grudnia 2021 r. wdrożyć przepisy Dyrektywy do krajowych porządków prawnych. W konsekwencji, podmioty prawne mają niecały rok na przygotowanie się do spełnienia wymagań przewidzianych w Dyrektywie. Wyjątek stanowią podmioty sektora prywatnego zatrudniające od 50 do 249 pracowników, dla których Dyrektywa przewiduje wydłużony termin – 17 grudnia 2023 r.
Kim jest sygnalista?
Dyrektywa przewiduje objęcie ochroną osób dokonujących zgłoszenia lub upublicznienia informacji na temat naruszeń, pracujących w sektorze prywatnym lub publicznym, przed wszelkimi działaniami odwetowymi związanymi z dokonanym zgłoszeniem. Elementem warunkującym klasyfikację do objęcia ochroną, jest dobra wiara sygnalisty tj. przyjęcie, że zgłoszenie dotyczące naruszeń dokonane przez sygnalistę ma uzasadnione podstawy, oparte na faktach i jest objęte zakresem Dyrektywy. Warto zaznaczyć, że w stosownych przypadkach z ochrony skorzystać mogą także m.in. osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby trzecie powiązane z osobami dokonującymi zgłoszenia, które mogą doświadczyć działań odwetowych w kontekście związanym z pracą.
Zgodnie z Dyrektywą sygnalistami mogą być:
- pracownicy (bez względu na formę zatrudnienia), osoby samozatrudnione, wolontariusze, stażyści (bez względu na to, czy otrzymują wynagrodzenie), a także osoby, z którymi stosunek pracy ma być dopiero nawiązany, w przypadku, gdy informacje na temat naruszeń uzyskano w trakcie procesu rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy oraz osoby, z którymi stosunek pracy już ustał, jeśli dokonują zgłoszenia informacji na temat naruszeń powziętych w trakcie trwania stosunku pracy;
- członkowie struktur organizacyjnych spółek (akcjonariusze, wspólnicy, osoby będące członkami organów zarządzających i nadzorczych, w tym członków niewykonawczych);
- osoby pracujących pod nadzorem i kierownictwem wykonawców, podwykonawców i dostawców podmiotu prawnego.
Czy przepisy Dyrektywy dotyczą przedsiębiorców działających na rynku spożywczym?
Naruszeniami w rozumieniu Dyrektywy są działania oraz zaniechania mające wpływ na interesy finansowe Unii oraz dotyczące rynku unijnego wewnętrznego, wchodzące w zakres przedmiotowy określony w art. 2 Dyrektywy. Należy wskazać, że ww. zakresem objęte są m.in. takie dziedziny jak: bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie i dobrostan zwierząt, ochrona konsumentów, ochrona środowiska, czy bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami.
Powyższe oznacza, że ochroną prawną przewidzianą w Dyrektywie objęci będą m.in. sygnaliści dokonujący uzasadnionego zgłoszenia informacji na temat naruszeń występujących u przedsiębiorcy działającego na rynku spożywczym, powodujących, że żywność nie spełnia unijnych wymogów bezpieczeństwa, do których odnosi się rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 178/2002, takich jak np. działania sprzeczne z Dobrą Praktyką Higieniczną i Dobrą Praktyką Produkcyjną.
Zdaniem legislatora unijnego, objęcie ochroną sygnalistów z szeroko rozumianej branży spożywczej przyczyni się „do poprawy egzekwowania istniejących przepisów i zapobiegania naruszeniom przepisów i zapobiegania naruszeniom przepisów Unii w zakresie łańcucha żywnościowego, a w szczególności w kwestiach dotyczących bezpieczeństwa żywności i pasz, a także zdrowia i dobrostanu zwierząt oraz ochrony zwierząt” (motyw 12 do preambuły Dyrektywy). Co istotne, mając na uwadze, że sygnalistą może być osoba pracująca pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy lub dostawcy podmiotu prawnego, należy wskazać, iż powyższe rodzić będzie dodatkową odpowiedzialność przedsiębiorców działających na rynku spożywczym, także za działania i funkcjonowanie dostawców/podwykonawców, z którymi zawarli umowy.
Jakie obowiązki?
Dyrektywa ustanawia trzy modelowe ścieżki do dokonywania zgłoszeń tj. wewnętrzne kanały zgłoszeniowe – funkcjonujące w ramach struktur danej organizacji w sektorze prywatnym lub publicznym, zewnętrzne kanały zgłoszeniowe polegające na przekazaniu informacji na temat naruszeń właściwym organom oraz ujawnienie publiczne odbywające się poprzez podanie do wiadomości publicznej informacji na temat naruszeń. W konsekwencji, w najbliższym czasie przedsiębiorcy stoją przed dużym wyzwaniem polegającym na utworzeniu, dostosowaniu bądź rozbudowaniu w swoich strukturach wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń. Powyższe wydaje się tym bardziej istotne, że finalna decyzja o dokonaniu zgłoszenia przez dany kanał należy do sygnalisty. W interesie przedsiębiorcy leży zatem, aby zminimalizować ryzyko związane z dokonaniem zgłoszenia naruszeń organom publicznym bądź w drodze ich upublicznienia, które mogą mieć negatywne konsekwencje w obszarze finansowym oraz wizerunkowym przedsiębiorcy.
Sankcje?
Przedsiębiorcy, którzy podejmować będą działania mające na celu utrudnienie dokonywania zgłoszeń bądź podejmą działania odwetowe lub inne uciążliwe postępowania wobec sygnalistów, a także dopuszczą się naruszeń w zakresie zachowania poufności tożsamości osób dokonujących zgłoszenia muszą liczyć się z poniesieniem negatywnych konsekwencji. Przepisy Dyrektywy zobowiązują bowiem państwa członkowskie do ustanowienia skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji wobec osób fizycznych i prawnych podejmujących się ww. działań.
Z drugiej strony, jak wynika z art. 23 Dyrektywy, sankcje mają zostać ustanowione także w stosunku do osób działających w złej wierze – świadomie dokonujących zgłoszeń dotyczących nieprawdziwych informacji. Ponadto, przepisy krajowe mają także uwzględniać środki odszkodowawcze za szkodę wynikającą ze zgłoszenia lub ujawnienia publicznego dokonanego w złej wierze.
Co dalej ?
Na marginesie warto wskazać, iż w ostatnich miesiącach w dyskusjach prawniczych wielokrotnie podnosiło się, że implementacja przepisów Dyrektywy może nastąpić w ramach znowelizowanej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, bowiem w dotychczasowym projekcie tej ustawy zawarto już rozdział dotyczący odpowiedzialności podmiotu zbiorowego związanej z działaniami wobec osób sygnalizujących nieprawidłowości. Mając jednak na uwadze niedawne zarządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 2020 r., zgodnie z którym opracowaniem projektu ustawy zająć ma się Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii, należy domniemywać, że sygnalistom poświęcona zostanie odrębna ustawa. W jaki sposób finalnie przepisy zostaną transponowane do polskiego prawa – tak naprawdę jeszcze nie wiemy, dlatego należy uważnie śledzić toczące się prace legislacyjne.
Centrum Prawa Żywnościowego od lat pomaga przedsiębiorcom branży spożywczej w dostosowywaniu prowadzonej działalności do zmieniających się przepisów prawa z uwzględnieniem jak najlepszego zabezpieczenia interesów naszych Klientów. Zachęcamy do kontaktu celem uzyskania pomocy w przygotowaniu się do nowych wymagań i wyzwań przewidzianych w Dyrektywie oraz we wdrożeniu wymaganych procedur wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń.
Autor: Monika Łazarowicz-Szoszuk
